رادیوبیولوژی و حفاظت پرتویی : معرفی رشته و گرایش ها

رادیوبیولوژی و حفاظت پرتویی را همانطور که از نامش پیداست می توان به دو بخش کلی تقسیم بندی کرد که در ادامه به معرفی کلی آن خواهیم پرداخت:

رادیوبیولوژی:

زیست شناسی پرتویی یا رادیوبیولوژی، یک علم بسیار جوان است که صرفاً درگیر بررسی تعاملات و اثرات بین پرتوهای یونیزان و غیریونیزان با مواد زنده است. این علم پس از کشف پرتوهای یونیزان (پرتوهای ایکس) در سال 1895 به آرامی به یک زمینه مطالعاتی تبدیل شد. رادیوبیولوژی یک علم چند موضوعی است که پایه اصلی آن از فیزیک شروع شده و به سایر علوم پایه همچون شیمی ، بیوشیمی ، فیزیولوژی ، بیولوژی و اکولوژی مرتبط می‌شود.
در علم رادیوبیولوژی تاثیرات تشعشع روی سیستم های بیولوژیکی و بافت های زنده توسط پارامترهایی همچون دوزجذبی ، اهنگ دوز و سایر پارامترهای مشابه فیزیکی بررسی می گردد. رادیوبیولوژی از حیث بررسی واکنش های شیمیایی که حین تابش رخ می دهد و نتیجه آن ها همچون ایجاد رادیکال های آزاد مولکول ها، تسریع کننده های واکنش ها و همچنین کند کننده های مکانیزم های شیمیایی به علم شیمی پیوند می خورد. در بحث های بیولوژی و بیوشیمی در رادیوبیولوژی تاثیرات تشعشع و پرتو بر روی ساختمان دی ان ای (DNA) ، اجزای مختلف سلول مانند غشا، میتوکندری و … بررسی می گردد. در مقیاس بزرگتر بررسی این اثرات حاصل از تابش ها روی سایر سیستم ها و اندام های بدن توسط فیزیولوژی و پزشکی به رادیوبیولوژی مرتبط می شود.

در رادیوبیولوژی منظور از تشعشع یا پرتو های یونیزان و غیریونیزان تمامی طیف‌های امواج الکترومغناطیسی می باشد که شامل: رادیواکتیویته (ذرات آلفا، ذرات بتا و پرتو گاما)، پرتو ایکس ، اشعه ماورای بنفش، نور مرئی، ریز موج‌ها (مایکروویوها)، موج رادیویی یا RF ، پرتوهای فرکانس پائین ، امواج اولتراسوند ، لیزر و … می شود. ذکر اینکه اهمیت دارد که زمینه های مطالعاتی در رشته رادیوبیولوژی منحصر به پرتو های یونیزان و تابش های هسته ای نمی شود.

اگر به طور کلی بخواهیم به موارد کلی تری که در علوم رادیوبیولوژی مورد بررسی قرار می گیرد اشاره کنیم، می توان گفت رادیوبیولوژی به بررسی تاثیرات تابش روی ساختار DNA و آسیب ها و شکست های ایجاد در آن، بررسی جهش های ژنتیکی ایجاد شده در سلول ها، بررسی انواع مدل های مرگ سلولی در اثر تابش ، بررسی اثرات مستقیم و غیر مستقیم پرتوها ، مطالعه روی حساس کننده و مقاوم کننده های پرتویی ، سندروم های ایجاد شده در جانداران در اثر تابش گیری و … می پردازد.

حفاظت پرتویی

همان گونه که از عبارت حفاظت پرتویی می توان برداشت کرد، مساله اصلی و مورد بحث در این بخش از رشته رادیوبیولوژی و حفاظت پرتویی، انواع روش های حفاظ سازی و شیلدینگ به جهت محافظت در برابر تابش های یونیزان و غیر یونیزان مورد بررسی قرار می گیرد. محاسبات مربوط به پارامتر های فیزیکی همچون دز معادل ، دز موثر ، دز مجاز فردی ، میزان مجاز پرتوگیری شغلی و … همچنین محاسبات مربوط به حفاظ سازی در محیط های تحت تابش همچون مراکز تصویربرداری تشخیصی ، مراکز پرتودرمانی و از این قبیل موارد نیز در این بخش از علم رادیوبیولوژی و حفاظت پرتویی صورت می پذیرد.

رادیوبیولوژی و حفاظت پرتویی در ایران:

در ایران رشته رادیوبیولوژی و حفاظت پرتویی در سال ۱۳۸۷ در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه علوم پزشکی تهران متولد شد. در ابتدا این رشته بصورت مستقل دارای آزمون ورودی مجزا در مقطع کارشناسی ارشد وزارت بهداشت بود. از سال 1396 به بعد ، به عنوان زیر مجموعه ای از مجموعه فیزیک پزشکی با ضرایب و منابع امتحانی مختص به خود ، به پذیرش دانشجو ادامه داده است.